Bevrijdingsdag met Lucht en water II
Deze prent van Escher vormt een passende illustratie bij Bevrijdingsdag, de dag waarop we vieren dat de Duitse bezetting in Nederland in 1945 eindelijk voorbij was. Zijn vogels en vissen die zich ontworstelen aan de grip van de vlakvulling zijn een mooie metafoor voor het herwinnen van de vrijheid.
Escher maakte Lucht en water II in de ijskoude decembermaand van 1938, een sterk contrast met het mooie weer vandaag. Een half jaar eerder maakte hij al een prent met hetzelfde thema: Lucht en water I. Daarin bewegen de vogels en vissen allemaal naar rechts, maar in II zien we een beweging die om en om is gespiegeld. Van boven naar beneden gezien vliegt de eerste zwarte vogel uit de centrale vlakvulling naar rechts; de tweede daaronder vliegt naar links. De bijpassende vissen onderaan maken diezelfde beweging. Dan volgt er een lijn waarin twee vogels naar rechts vliegen en weer twee naar links. De vissen in die lijn doen hetzelfde. Dan volgt er een lijn met drie vogels rechts en links en drie vissen rechts en links. In de laatste lijn van elke helft zijn het er vier.
Omdat de bovenste helft in de onderste doorloopt en vice versa, ontstaat de vlakvulling waarbij de vogels restvorm worden bij de vissen en andersom. In opwaartse richting vanuit het midden openen zich de witte motieven en verliezen ze langzaam hun visvormige silhouetten; ze vloeien in elkaar over en veranderen in een achtergrond van witte lucht waarin de vogels vliegen. Het tegengestelde gebeurt als je vanuit het midden het oog in neerwaartse richting begeeft. Door die afwisseling van vorm en restvorm is het moeilijk vast te stellen hoeveel vogels en vissen er in deze houtsnede zitten. Is een vogel als restvorm ook een vogel en zo ja, op welk moment stopt dat dan? Hoewel het op schrift veel ingewikkelder lijkt dan het bekijken van de prent, is juist dat kijken ook heel moeilijk. Escher fopt je waar je bij staat. Telkens weer.
